Vô minh là gì ? Tåi sao nó là nguÒn gÓc cûa m†I kh° Çau.

Vô minh là không sáng suÓt, mê lÀm, không nhÆn thÃy s¿ thÆt cûa s¿ viŒc: Không nhÆn rÕ vì con ngÜ©I bÎ gi§I hån bªI không gian, th©I gian và cûa các giác quan nhÜng låi dùng giác quan làm cºa ngÕ Ç‹ ghi nhÆn, phán xét s¿ vÆt. M¡t thì không th‹ nhìn vÆt quá xa, qúa nhÕ, quá nhanh, quá sáng, quá tÓi ... Thính giác, khÙu giác, vÎ giác, xúc giác cÛng ÇŠu bÎ gi§I hån nhÜ vÆy. Ngày nay v§I s¿ tr® gíúp cûa các døng cø khoa h†c s¿ thÃy nghe có phÀn ti‰n b¶, nhÜng vÅn còn hån hËp rÃt nhiŠu; vì Ç‹ ghi nhÆn m¶t tín hiŒu, måch ÇiŒn tº phäi nhanh tÓi thi‹u hai lÀn tÓc Ƕ cûa tín hiŒu. Cho nên các máy ghi nhÆn ÇÎa chÃn không th‹ bi‰t trܧc các trÆn Ƕng ÇÃt hay sóng thÀn, trong khi các Ƕng vÆt, côn trùng thì h°n l†an trong nh»ng ngày trܧc thiên tai, vì chúng có th‹ cäm nhÆn ÇÜ®c s¿ khác biŒt. Vì hån h»u nên ghi nhÆn sai lÀm, sinh ra nhÆn thÙc sai lÀm nhÜ ‰ch ngÒi ÇÃy gi‰ng, nhÜ næm ngÜ©I mù s© voi, nhÜ con rŒp bò tØ ÇÀu xuÓng chân mà cho r¢ng Çã vÜ®t qua rØng rÆm, ÇÒi cao, thung lÛng, rØng thÜa và suÓi nܧc. Vì sai lÀm nên thÃy có mình ‘ chÃp ngã’ nên có thÃy ngÜ©I ‘chÃp nhân’ và chúng sinh. Vì có mình có ngÜ©I nên có so bì, hÖn thua, thân sÖ, ÇÜ®c mÃt, sân hÆn, giành giÆt. Khi mình ÇÜ®c thì kÈ khác Çau kh°, khi thua thì bän thân Çau kh°. Nên chÃp ngã là nguyên nhân gây Çau kh° cho mình và cho ngÜ©i. Vì thÃy có chúng sinh nên có thÃy xÃu ÇËp, khen chê, Üa ghét v.v. ñËp, Üa, thích nên tìm cách chi‰m Çoåt; chê, ghét thì tìm cách xua Çu°I. Chi‰m không ÇÜ®c, Çu°I không xong thì sinh ra Çau kh°. Mà có chi‰m ÇÜ®c, rÒi ra sÙc gìn gi» cÛng là nguyên nhân lo âu phiŠn mu¶n. Vì vån vÆt là vô thÜ©ng h¢ng bi‰n Ç°I ‘ Ai giàu ba h†, ai khó ba Ç©I ‘. ThÃy có ngã, có thÜ©ng nên có kh°. ñŒ tº chúng con tØ vô thûy, gây bao ác nghÎêp bÖÌ lÀm mê. Vì lÀm mê cho r¢ng bän thân mình là s¿ hiŒn hºu cá th‹ tách r©I vÖí tÃt cä ‘ chÃp Ngã ‘ nên nÄy sinh tâm š chi‰m Çoåt riêng cho mình, cho gia Çình mình, cho ÇÃt nܧc mình, cho tôn giáo mình v v. TØ vô thûy cho ljn nay con ngÜ©I Çã, Çang và së tàn sát lÄn nhau vì quyŠn l®I cho bän thân hay cho m¶t tÆp th‹ cûa mình. S¿ tiêu diŒt gi»a các b¶ låc, s¿ tranh dành ÇÃt Çai cuä các triŠu vua chúa, s¿ lùng b¡t nô lŒ ª Phi châu, s¿ tàn sát da ÇÕ ª châu MÏ, s¿ bành trܧng thu¶c ÇÎa toàn cÀu Çã gây cho con ngÜ©I vô vàng thÓng kh°. S¿ kh° Çau này phát sinh vì chÃp Ngã rÒi Ç¡m chìm trong s¡c gi§i. Cu¶c chi‰n ThÆp t¿ chinh kéo dài mÃy træm næm làm tang tóc châu Âu và m¶t phÀn châu Á. Cu¶c chi‰n tranh lånh làm Çói nghèo, kiŒt quŒ nhiŠu quÓc gia thøôc khÓi c†ng sän, và hiŒn gi© v§I cu¶c chi‰n chÓng khûng bÓ tòan cÀu . TÃt cä s¿ kh° Çau này phát xuÃt tØ chÃp ngã rÒi mê m© trong vô s¡t gi§I mà tôn th© m¶t ÇÃng thÀn linh hay m¶t hŒ tÜ tܪng do si mê mà sáng tåo ra, rÒi dùng m†I thû Çoån Ç‹ bäo vŒ và bành trܧng lÃy nó. Ngày nay vÖí nŠn kinh t‰ toàn cÀu, hàng hóa tràn ngÆp, quäng cáo ª m†I nÖi, tØ hŒ thÓng truyŠn thông, giao thông ljn phim änh và nhÃt là s¿ phát tri‹n cuä internet làm con ngÜ©I càng Ç¡m chìm trong døc gi§i. Càng tÆn hܪng trong døc gì§I, càng phung phí nguÒn næng lÜ®ng dÀu mÕ và các tài nguyên cûa quä ÇÃt, nên ngày cån kiŒt së ljn không xa. ˆn quen nhÜng nhÎn không quen; vì bän ngã sinh tÒn nên trong giai Çoån cån kiŒt nhiên liŒu, loài ngÜ©I së cÃu xé nhau nhÜ nh»ng con chó giành nhau m¶t cøc xÜÖng khô dܧI gÀm bàn, mà hÆu quä không phäi nghiêng bàn ngä gh‰ mà bi‰n quä ÇÃt thành tro bøi cÛng không chØng. CÛng vì lÈ Çó nhà thiên tài khoa h†c Albert Einstein Çã tØng tuyên bÓ ‘Vì s¿ sinh tÒn cûa nhân loåi chúng ta cÀn phäi có m¶t lÓi tÜ duy Ç°i m§i m¶t cách triŒt Ç‹ tÆn gÓc r‹.’ (1).

Nói tóm låi vì gi§I hån cûa giác quan, gi§I hån cûa không gian và th©I gian nên con ngØÖi sinh ra nhÆn thÙc sai lÀm vŠ mình và s¿ vÆt. NhÆn thÙc sai lÀm nên hành Ƕng sai lÀm mà Çêm låi hÆu quä kh° Çau.

PhÆt pháp là gi? Tåi sao PhÆt pháp là phÜÖng tiŒn giäi trØ kh° Çau?

PhÆt pháp thì ÇÒ s¶ kinh sách nhÜng cæn bän trên vô ngã, vô thÜ©ng, vô ( tܧng - tác - nguyŒn ), nhiŠu pháp môn tu; tuÿ theo trình Ƕ nhÆn thÙc cûa tØng ngÜ©I mà PhÆt giäng dåy nên nhiŠu khi nghe nhÜ hoang ÇÜ©ng mê tín. NhÜng møc Çích cuÓi cùng cÛng là giäi trØ kh° não cho chúng sanh.

Con ngÜ©I n‰u không thÃy ÇÜ®c chân lš cûa cu¶c Ç©I thì ai cÛng có n°I kh° tâm. TØ kÈ giàu sang cho ljn ngÜ©i nghèo khó, tØ ngØÖi khoÈ månh cho ljn kÈ Óm Çau, tØ trÈ cho ljn gìa ÇiŠu không thoát khÕi kh° tâm. PhÆt cÛng là ngÜ©I nhÜ chúng ta nhÜng thÃy ÇÜ®c vô lÜ®ng kh° cuä chúng sanh, thÃy ÇÜ®c nguyên nhân sinh ra kh° não. Bác sï thì chÜã thân bÎnh còn phÆt pháp thì ch»a tâm bÎnh cho chúng sanh, nên PhÆt còn có danh hiŒu là Vô thÜ®ng Y vÜÖng. Næm nguyên nhân cæn bän sinh ra kh° tâm là tham, sân, si, mån, nghi. Tham tài, tham s¡c, tham danh .. lòng tham thì vô Çáy nên ch£ng bao gi© vØa lòng nên sinh ra Çau kh°. Vì chÃp nhÃt bäo thû ho¥c không Çåt nhÜ š muÓn sinh ra sân hÆn nóng näy, rÒi hành Ƕng Çìên rÒ Çâm ra Çau kh°. Si mê không thÃy Çâu là phäi, Çâu là trái, hành Ƕng theo døc v†ng nên hÆu quä ê chŠ sinh ra Çau kh°. Coi mình là trung tâm vÛ trø, kiêu mån mà không ÇÜ®c tr†ng v†ng, kính n‹ thì sinh ra Çau kh°. Ng© v¿c nghi ng© m†I viŒc, m†I ngÜÖì nên lòng ch£ng bao gìÖ an °n nên sinh ra Çau kh°. Mà tham, sân, si, mån, nghi có là do có mình ‘chÃp ngã’ và phøc vø cho ngã. Nên kh° có là do có ngã mà ra. Cho nên muÓn trØ kh° tÆn gÓc phäi nhÆn thÃy rÕ chân lš vô ngã. ‘NhÜ th‰ tôn ngôn nhÃt thuy‰t pháp vô ngã’

VÆy Vô ngã là gì? Tåi sao nhÆn thÙc ÇÜ®c chân lš vô ngã là diŒt ÇÜ®c kh° tâm ?

Vô ngã là cÓt lÕi vÛ trø quan cûa phÆt giáo vŠ viŒc hình thành vÛ trø, con ngÜ©I và vån vÆt. Theo PhÆt giáo vŠ m¥t không gian vÛ trø là vô biên không gi§I hån, vŠ m¥t th©I gian thì không có khªI ÇÀu cÛng không có k‰t thúc mà m†I s¿ vÆt thì luôn luôn bi‰n Ç°I không ngØng. Hình thành, phát tri‹n, rÒi hoåi diŒt và ti‰p tøc nhÜ vÆy; quä sau là hình thành cûa nhân trܧc và hiŒn tåi là nhân và duyên cho tÜÖng lai. M¥c dÀu bi‰n Ç°I không ngØng nhÜng t°ng th‹ thì không thêm không b§t vŠ lÜ®ng cÛng nhÜ vŠ chÃt. Con ngÜ©I là m¶t phÀn nhÕ trong cái chung t°ng th‹ và ÇÜ®c hình thành tØ vô lÜ®ng nhân và duyên. Do nhân duyên h®p mà thành g†I là sanh, nhân duyên chia ly g†I là mÃt. Vì do vô lÜ®ng nhân duyên h®p mà thành nên không có m¶t th¿c th‹ Ƕc lÆp t¿ sinh, t¿ tÒn nên nó là vô ngã ( không có cái tôi riêng lÈ ). CÛng vì vô ngã nên nó vô thÜ©ng; cho nên con ngØÖi không th‹ làm chû ÇÜ®c s¿ hoåi diŒt cuä chính mình nên ‘ Sinh h»u hån, tº vô kÿ ’ là vÆy, hay ‘ Sáng còn chiŠu mÃt ‘. Vì vô thÜ©ng nên con ngØÖi không th‹ bi‰t Ç¿Öc giây phút k‰ ti‰p së ra sao . NgÜ©I MÏ có câu ‘ Yesterday is history, tomorrow is mistery’ nên Ç°I låi là ‘ Last second is history, next second is mistery’ Ç‹ ám chÌ cho s¿ vô thÜ©ng. Trong kinh ta thÜ©ng nghe ‘ s¡c tÙc thÎ không, không tÙc thÎ s¡c ‘ cho ta thÃy vån vÆt có Çó nhÜng không còn mãi, mà mÃt Çi cÛng không mÃt mãi, mà sinh diŒt, diŒt sinh. NhÜ ly nܧc bÓc hÖi tܪng là nܧc mÃt, nhÜng ngÜng džng hÖi nܧc thì nܧc tø trª låi. M†I vÆt không mÃt Çi mà bi‰n tØ dång này ra dång khác, nhÜ nܧc quá lånh nÙÖc thành th‹ r¡n, quá nóng nܧc thành hÖi, hÖi lên tr©I thành mây, mây g¥p nhân duyên nóng ho¥c lånh mà thành tuy‰t hay mÜa. Tuy‰t g¥p n¡ng rÒi tan ra thành nܧc trª låi. NhÜ bài thÖ nói vŠ chi‰c lá cuÓi thu mà không muÓn lià cành, nhÜ ngÜ©I già luy‰n aí gia Çình mà không muÓn ch‰t. Tàn thu vÅn luy‰n ti‰c cành- Sang xuân thÜÖng nh§ cÛng Çành chia phôi- Tình chôn dܧI gÓc cây này- Hóa thân thành ÇÃt cho cành sinh sôi. Lá røng thành phân, cây hút phân Ç‹ rÒi låi m†c lá. Theo nhÜ Çåo PhÆt thì sÓng ch‰t là s¿ Çi vŠ, h®p tan là trò dâu b‹; n‰u hi‹u ÇÜ®c chân lš nÀy thì không Çau kh° bªi sanh tº vì nó không th¿c mà chÌ Çau kh° khi thÃy có thÆt sanh và thÆt diŒt ‘ CÕi vô sanh hay cÕi ni‰t bàn chính là cÕi cûa tâm vi diŒu. ‘ TÃt cä buÒn kh° ÇŠu do tâm sinh. ‘ Vui xuân, vui cä ÇÃt tr©I - BuÒn xuân riêng Ç‹ cho ngÜ©I tÜÖng tÜ ‘ . Tâm ta cÛng nhÜ ÇÃt nên g†I ‘tâm ÇÎa’ , tØ Çó sinh ra Çû loåi chua chát, cay Ç¡ng, ng†t ngaò, Ƕc ÇÎå ... ‘ Gi‰t nhau ch£ng ki‰m Cao CÀu - Gi‰t nhau b¢ng cái Üu sÀu Ƕc chÜa ‘. Qua câu kinh ‘ Hành thâm Bát nhã ba la mÆt Ça tâm kinh, quán chi‰u ngÛ uÄn giai không, Ƕ nhÃt thi‰t kh° ách ’. NgÛ uÄn là næm phÀn cÖ bän cÃu tåo nên con ngÜ©I ( thûy, ÇÎa, phong, hÕa, ki‰n ). Nói theo khoa h†c là chÃt lÕng, t‰ bào, chÃt khí, thân nhiŒt, š thÙc. Bát nhã ba la mÆt Ça tâm kinh là t°ng h®p cÓt lÕi cûa kinh Bát nhã. Theo kinh Bát nhã thì con ngÜ©I ÇÒng bän th‹ chung cùng v§I vÛ trø, tØ bän th‹ mà sinh ra hiŒn tÜ®ng duyên sanh. NhÜ bän th‹ chung cùng cuä nܧc là ph£ng l¥ng, nhÜng trên m¥t nܧc ta thÃy sóng to, sóng nhÕ, sóng cao, sóng thÃp, sóng båc ÇÀu .. NhÜng sóng không ngoài nܧc mà có. S¿ lô nhô cûa sóng là vån vÆt , sóng còn sóng mÃt là s¿ sanh diŒt nên không thÆt sinh và cÛng ch£ng thÆt diŒt vì sóng yên là nܧc, rÒi có gío thành sóng. Cho nên hi‹u rÕ s¿ sinh và diŒt là không thÆt, cÕi Ç©I nhÜ giä có, thân mång thì nhÜ phù vân tø tán thì ch£ng có gì phäi kh° não. Cùi không s¿ lª mà Çây thân mång chÌ là không thì còn gì phäi Üu phiŠn Çau kh°.

Vì thÃy ÇÜ®c chân lš vô ngã và vô thÜ©ng cûa vÛ trø, thÃy mình và vån vÆt chung cùng m¶t bän th‹, m¶t là tÃt cä và tÃt cä là m¶t. ThÃy thân mình và vån vÆt chÌ là tåm b® thì không phí công mà gom góp tóm thâu, thÃy ngÜ©I cÛng là mình thì së h‰t tranh giành, ÇÓ kœ, hÖn thua nên m†I nguyên nhân gây kh° Çau së không còn. Ý trên ÇÜ®c th‹ hiŒn qua mÃy câu thÖ sau.

ñÜ©ng Ç©i muôn vån nÈo.

Không có cÛng không không.

HÕi ngÜ©i làm gì Çó ?

ChÖi !

ChÖi ª Çây không phäi là buông thä, trøy låc bê tha mà trong an nhàn t¿ tåi, không mÜu ÇÒ tính toán hÖn thua, mà sÓng trong tÌnh thÙc ni‰t bàn Ç‹ gieo trÒng và vun xÖí håt tØ bi và trí tuŒ.

Møc Çích cûa tu hành là Ç‹ Çåt ljn cÙu cánh ni‰t bàn. VÆy tu hành là gì? Tu hành th‰ nào cho Çúng? NhÜ ta thÜ©ng nghe Çåi tu xe c¶, tu b° ÇÜ©ng sá... VÆy tu là s»a chºa, b° sung. Nên tu hành là s»a chºa hành Ƕng h¢ng ngày cûa mình, ngæn ngØa nguyên nhân sinh ra Çau kh° và hoá giaÌ n‰u Çau kh° Çã khªI sinh. Tu hành là s»a Ç°I suy nghï, hành Ƕng không h®p chân lš mà suy nghï và sÓng phù h®p chân lš theo nhÜ l©I PhÆt dåy. Tu hành là sÓng trong tïnh thÙc, luôn luôn bi‰t ÇÜ®c suy nghï cûa mình. Phäi diŒt trØ tham, sân, si, mån, nghi tØ trong v†ng khªi. Tu không phäi æn chay cho nhiŠu, niŒm PhÆt cho l¡m rÒi mong PhÆt ÇÜa ljn Ni‰t bàn. Phäi hi‹u r¢ng æn chay là mª lòng tØ bi, nh© vÆy mà nh»ng sinh vÆt không phäi ch‰t vì bºa æn cûa mình. NiŒm PhÆt là Ç‹ lòng thanh tÎnh trong giây phút Ãy. ‘NiŒm phÆt Ç‹ ÇÜa vŠ cÕi tÎnh Ƕ là vÆy’. ‘Ly hình tÜ®ng, ly væn t¿ tܧng, tri ki‰n PhÆt bÃt tri ki‰n NhÜ lai’. Hình tÜ®ng PhÆt là Ç‹ nh¡c nhª ta vŠ ngÜ©I thÀy có trí tøê tuyŒt v©I và nguyŒn theo con ÇÜ©ng cûa ngài trên con ÇÜ©ng giäi thóat. ñ†c kinh PhÆt Ç‹ tÜ duy, tìm hi‹u chân lš và sÓng theo chân lš. ChÙ không phäi låy PhÆt, tøng kinh Ç‹ cÀu xin phܧc báu, sÓng lâu, thæng quan ti‰n chÙc, con cái Ç° Çåt thành tài. Tøng kinh gÕ mÕ, cuí låy hì høc mà tâm không chuy‹n hóa cÛng nhÜ dã tràng xe cát, u°ng phí cä m¶t ki‰p ngÜ©i. Trong kinh Çã chÌ rÕ ‘ Vô tÙÖng - Vô tác -> Vô nguyŒn ‘. Vì do nhân duyên mà sanh và diŒt, nên khi thì nhÜ th‰ này lúc thì nhÜ th‰ khác, nhÜ H2O ª các dång khác nhau ( th‹ r¡n, th‹ lÕng hay th‹ khí ), không hình tܧng cÓ ÇÎnh nên Vô tÙÖng. Vì do nhân duyên trùng trùng khªI sinh chÙ không có m¶t ÇÃng quyŠn uy sáng tåo naò s¡p Ç¥t an bày nên Vô tác. Vì không có ÇÃng thÀn linh sáng tåo Ç‹ bang ân , giáng t¶I nên Vô nguyŒn (2). ñåo PhÆt không tin ª cÀu nguyŒn nhÜng tin ª nhân qûa ‘ gieo nhân thì th† qûa hay t¿ tác hoàn t¿ th† ‘ . Nh»ng gì xäy ra cho ta không phäi do tai bay h†a gªI mà do nghiŒp l¿c. NghiŒp l¿c k‰t h®p v§I nhân duyên mà dÅn d¡t ta trong hiŒn tåi cÛng nhÜ tÜÖng lai. Nghiêp l¿c là trØÖng næng l¿c do s¿ huân tÆp cûa tâm š và hành Ƕng cûa ta trong qúa khÙ và hiŒn tåi. Cho nên tåo duyên lành trong cu¶c sÓng là góp phÀn chuy‹n hoá nghiŒp l¿c. NhÜ trÒng cam, tÙÖi nܧc bón phân thì th† qûa ng†t ngào; còn trái låi trÒng chanh, trÒng §t thì nhÆn qûa chua cay.

PhÆt ra Ç©I không phäi Ç‹ cho chúng ta tôn sùng lÍ baí, Ç‹ ban phܧc giáng t¶i mà ra Ç©I Ç‹ chÌ chúng ta chân lš cûa cu¶c sÓng ‘ Vô ngã, vô thÜ©ng, vô ( tܧng - tác - nguyŒn) và nhân-duyên-quä. PhÆt không Ç¥t ra chân lš mà hi‹u rÕ chân lš và chÌ cách cho chúng ta sÓng h®p v§I chân lš mà dËp trØ phiŠn não. PhÆt Çåo là con ÇÜ©ng giäi thóat, ngài Çã chÌ rõ con ÇÜ©ng Ãy qua kinh Çi‹n; ÇÜ©ng Çã chÌ mà Çi không Çúng thì chÌ rÖi hÀm, søp hÓ lÄn quÄn trong mê hÒn trÆn mà thôi. Giáo lš nhÜ toa thuÓc trÎ bÎnh, nhÜ sách dåy nÃu æn. ThuÓc không nÃu Ç‹ uÓng; ñÒ æn không nÃu mà æn; ª Çó Ç‹ van xin nài nÌ thì chÌ có triŠn miên trong bÎnh hoån và Çói khát mà thôi.

Ta là phÆt Çã thành, chúng sanh là phÆt së thành. PhÆt thÃy trong m‡I chúng ta ÇŠu có m¶t chân ngã Çó là phÆt tánh hay nhÜ lai duyên giác diŒu tâm. PhÆt nh¡c nhª ÇØng quá bÆn r¶n lÍ bái PhÆt mà quên g¶I rÜä caí chân tâm cûa mình ( Tri ki‰n PhÆt, bÃt tri ki‰n nhÜ lai ) là vÆy.

VÆy nhÜ lai duyên giác diŒu tâm là gì? ChÜ pháp tùng bän lai, thØÖng t¿ tÎnh diŒc tܧng - XÜa nay các pháp là v¡ng l¥ng thanh tÎnh. Con ngÜ©I là m¶t pháp trong các pháp, nên trong m‡I chúng ta ÇŠu có tính thanh tÎnh Çó, nhÜng vì v†ng tâm, caí thÃy bi‰t bên ngoài xáo Ƕng mà nhÆn nó làm tâm mình; nhÜng thÆt t‰ ngoài cái xáo Ƕng Çó còn có m¶t cái tâm thÜ©ng h¢ng yên tïnh nhÜ th‹ hÜ không. N‰u nhìn tia sáng xuyên qua khe cºa ta thÃy bøi b¥m bay trong hÜ không; bøi b¥m thì xao Ƕng nhÜng hÜ không thì bÃt bi‰n. Cái v†ng tâm nhÜ là bøi xao Ƕng, cái chân nhÜ lai duyên giác diŒu tâm nhÜ là hÜ không. Ta nhÆn cái xao Ƕng làm tâm mình và sÓng trong kh° Çau, so bì, giành giÆt, hÖn thua ... vì nó mà ta quên mÃt Çi caí thanh tÎnh b°n tâm cûa mình. PhÆt là ngÜ©I h¢ng sÓng v§I cái tâm thanh tÎnh không xao Ƕng Ãy, nh© vÆy mà ngÜ©I sÓng trong cänh gi§I ni‰t bàn. ( Cänh vô sanh hay cänh ni‰t bàn chính là cänh cûa tâm vi diŒu ). Còn chúng ta h¢ng ngày sÓng trong cái tâm xao Ƕng còn mÃt, phäi quÃy vui mØng h©n giÆn nên cÛng trong cu¶c sÓng này mà ta sÓng trong cänh ta bà mà PhÆt thì sÓng trong vô trø xÙ ni‰t bàn. Vô trø xÙ ni‰t bàn là ni‰t bàn không phân biŒt nÖi chÓn, có bÃt cÙ nÖi nào khi mà tâm ta không sÓng trong Üu phiŠn kh° não. PhÆt cho chúng ta bi‰t bøi b¥m xao Ƕng thì l¡ng džng mÃt Çi nhÜng hÜ không thì không bi‰n Ç°I. Nó là chân tâm thÜ©ng trú (chû) mà bøi b¥m nhÜ là khách. Khách là có ljn có Çi nhÜng chû thì không Çi không ljn. Tu là phát tri‹n, trao dÒi Ç‹ thÃy Ç¿Öc, sÓng ÇÜ®c v§I cái chân tâm thanh tÎnh thÜ©ng trú cûa mình; vì còn sÓng v§I cái tâm xao Ƕng sanh diŒt mà cÀu Çåo bÃt sanh, bÃt diŒt nhÜ nÃu cát sån mà mong ÇÜ®c thành cÖm.